27 Mayıs'ta ne oldu? Adnan Menderes ve arkadaşları neden idam edildi? 27 Mayıs 1960 askeri darbeyi kim yaptı?

27 Mayıs askeri darbesi Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerçekleşen ilk askeri darbedir ve etkileri oldukça büyük olmuştur. Adnan Menderes ve arkadaşları Yassıada'da yapılan yargılama sonrasında oy birliği ile alınan kararla idam edildi. Peki, 27 Mayıs günü ne yaşanmıştı? 27 Mayıs 1960 tarihinde gerçeleştirilen ilk askeri darbeyi kim düzenlemişti? Adnan Menderes neden idam edildi ve 27 Mayıs darbesi ile idam edilenler kimlerdi?

27 Mayıs'ta ne oldu?

Yassıada'da yapılan yargılamanın ardından Cumhurbaşkanı Celal Bayar, eski Başbakan Adnan Menderes, ve arkadaşları idam edildi. Oy birliği ile alınan idam kararının alındığı o gün, tarihe kara bir leke olarak geçti. Eski Cumhurbaşkanı Celal Bayar'ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapis ceazsı aldı. Eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve eski Maliye Bakanı Hasan Polatkan 16 Eylül 1961'de sabaha karşı idam edilirken, eski Başbakan Adnan Menderes İmralı Adası'nda 17 Eylül 1961'de saat 13.21'de idam edilerek hayatına son verildi.

27 Mayıs Askerî Müdahalesi ya da 27 Mayıs İhtilali olarak da bilinen 27 Mayıs askeri darbesi, 37 düşük rütbeli subayın planları ile Tümgeneral Cemal Madanoğlu'nun komutanlığında gerçekleştirildi. Bu subaylar önce kritik mevzileri ellerindeki asker ve silahlarla ordudaki komuta kademesini etkisiz hale getirdi

27 Mayıs askeri darbesi ile Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes ve bazı hükûmet üyeleri tutuklandı. Daha çok albay, yarbay ve binbaşıdan oluşan 235 general ve 3500 civarında subay emekliye sevk edildi. Üniversitedeki 147 öğretim görevlisi görevlerinden alındı. Ayrıca bazı üniversiteler kapatıldı. 5290 hakim ve yargıç da görevden alınanlar arasındaydı.

Türk Silahlı Kuvvetleri içerisinde bir grup subay 27 Mayıs 1960 darbesin gerçekleştirerek ülke yönetimine tamamıyla el koydu. Bu darbenin gerekçesi olarak ise 1950'de iktidara geçen ve DP'nin (Demokrat Parti'nin) ülkeyi baskın bir rejim ve kardeş kavgasına götürdüğüydü.

27 Mayıs darbesinin duyuruluş şekli ise biraz tuhaftı. Çünkü Kurmay Albay Alparslan Türkeş'in radyodan okuduğu bildiriyle tüm ülke darbeyi duydu. Darbeyi planlayan 37 düşük rütbeli subay ile Emekli Orgeneral Cemal Gürsel'in oluşturduğu Millî Birlik Komitesi'ydi. Ülke yönetimini ele geçirdikten sonra Anayasa ve TBMM feshedildi. 

Siyasi faaliyetler askıya alındı. Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Başbakan Adnan Menderes gibi isimlerin yanı sıra DP'li birçok isim tutuklandı. Tutuklananlar arasında Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun, Kore gazisi Tahsin Yazıcı, İstiklal Savaşı kahramanlarından Ali Fuat Paşa ve eski Genelkurmay Başkanı Mehmet Nuri Yamut da vardı.

Bu darbeyi ondan sonra gelen darbelerden ayıran en önemli farkı ise 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin Türk Silahlı Kuvvetleri emir komuta zinciri içinde yapılmamış olmasıydı. Dolayısıyla dönemin Genelkurmay Başkanı da askerî güçler tarafından tutuklandı.

Adnan Menderes ve arkadaşları neden idam edildi?

1950'de iktidara geçen ve DP'nin (Demokrat Parti'nin) ülkeyi baskın bir rejim ve kardeş kavgasına götürdüğü düşünülüyordu. Milli Birlik Komitesi TBMM'yi ve Anayasa'yı feshedince Cumhurbaşkanı Celal Bayar ile Başbakan Adnan Menderes ile birçok DP üyesini gözaltına aldı. Gözaltına alınmadan önce Kütahya'da olan Menderes, Albay Muhsin Batur tarafından Ankara’ya daha sonra da Yassıada’ya götürüldü.

Andan Menderes ve beraberinde götürülen Celâl Bayar ile hükümet üyelerine Yassıada'da işkence ve kötü muameleler yapıldığı iddia edildi. Bu gerekçe gösterilerek Cemil Keleşoğlu ve Namık Gedik'in intihar ettiği söylendi.

15 sanık Yüksek Adalet Divanı tarafından idam cezasına çarptırıldı. İdam cezasına çarptırılan isimler şunlardı: Celâl Bayar, Adnan Menderes, eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu, eski Maliye Bakanı Hasan Polatkan'a oy biliriği ile ölüm cezası verilirken, eski T.B.M.M. Başkanı Refik Koraltan, eski Genelkurmay başkanı Rüştü Erdelhun, Agah Erozan, İbrahim Kirazoğlu, Ahmet Hamdi Sancar, Nusret Kirişçioğlu, Bahadır Dülger, Emin Kalafat, Baha Akşit, Osman Kavrakoğlu, Zeki Erataman'a oy çokluğuyla idam cezası verildi.

Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961 tarihinde sabaha karşı, Adnan Menderes 17 Eylül 1961'de saat 13.30'da İmralı Adası'nda idam edildi. Zorlu, Polatkan ve Menderes'in dışındakilerin cezaları hapis cezasına çevrildi.

14 Ekim 1960 tarihinde başlayan yargılamalar 15 Eylül 1961'de karara bağlandı. Dosyalar toplam 19 dosyada toplandı ve anayasayı ihlal davasıyla birleştirildi. 592 sanıktan 288 kişi için idam cezası istendi. Yüksek Adalet Divanı ise 15 sanığın idamına karar verdi. Celal Bayar, yaş haddi sebebiyle müebbet hapis cezası alırken, Adnan Menderes, Celal Bayar, Fatin Rüştü Zorlu, Hasan Polatkan idam edildi.

27 Mayıs 1960 askeri darbeyi kim yaptı?

27 Mayıs darbesi emir komuta zinciri içinde yapılmadı. 37 düşük rütbeli subayın planları ile Tümgeneral Cemal Madanoğlu'nun komutanlığında gerçekleştirildi. Cunt yönetimi tarafından darbenin nedeni olarak Menderes hükûmetinin uygulamaları ve çıkardığı yasalar öne sürüldü.

Alparslan Türkeş'in darbe sabahı okuduğu bildiri:

"Sevgili vatandaşlar! Dün gece yarısından itibaren, bütün Türkiye'de, deniz-hava-kara Türk Silahlı Kuvvetleri, el ele vererek, memleketin idaresini ele almıştır. Bu hareket, Silahlı Kuvvetlerimiz'in müşterek işbirliği sayesinde, kansız başarılmıştır! Sevgili vatandaşlarımızın sükûn içinde bulunmalarını ve resmi sıfatı ne olursa olsun hiç kimsenin sokağa çıkmamalarını rica ederiz."

1960 askeri darbesi ile 1961 Anayasası devreye girdi. 1961 Anayasası'nın sunduğu haklar devamlı fazlalık olarak görüldü.Bundan sonraki süreçte Tarikatlar ve cemaatlerin sayısı arttı. Askeri darbenin Türkiye'ye etkileri eğitimde de görüldü. Çok sayıda vatandaş çocuklarını okula yollaması ve ülkede okuryazarlık oranı düştü. 

Kürt milliyetçiliği akımı güçlendi. Türk Silahlı Kuvvetleri içerisinde çeşitli ideolojik oluşumlar başladı. Türkiye ekonomisi daha da istikrarsızlaştı. Sağ seçmen yapısı muhafazakâr bir kimliğe büründü ve bu durum bundan sonraki tüm seçimleri doğrudan etkiledi.