Tartışma sürerken bilim insanları uyardı: Korona virüs AVM'lerde 6 kat hızlı yayılıyor

Türkiye korona virüs ile mücadelede kritik aşamaya girerken, alışveriş merkezlerini açma girişimine uzmanlardan tepkiler gelmeye devam ediyor.

YANGINA KÖRÜKLE GİTMEK OLUR

Bilim kurulu üyelerinin ‘intihar olur’ uyarılarına bir destek de Kardiyoloji Uzmanı Profesör Doktor Bengi Başer’den geldi.

Prof. Bengi Başer, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda Başer “Singapur, Çin, Güney Kore gibi ülkelerden, kapalı ve klimalı ortamlarda hastalığın yayılımının arttığına dair yayınlar sürekli gelirken, AVM’lerin bu kadar hızlı ve ısrarla açılmak istenmesi yangına körükle gitmektir!!” dedi.

SOSYAL MESAFA OLSA BİLE BULAŞIYOR

Başer’in örnek gösterdiği Çin'in Guangzhou kentinde yapılan bilimsel bir çalışma, AVM gibi klimalı ortamların koronavirüs (kovid-19) salgınını nasıl büyüttüğünü ortaya koyuyor. Buna göre enfekte olmuş 1 kişinin, ortalama 3 kişi olan bulaştırma potansiyeli, klima ya da havalandırmalı ortamla 6 katına çıkıyor. Başka bir anlatımla, sosyal mesafenin bulunmadığı ortamlarda bir kişi ortalama 3 kişiyi enfekte edebiliyorken, restorant ya da AVM gibi klima ve havalandırma sistemlerinin bulunduğu alanlarda sosyal mesafe uygulansa bile bir kişi 19 kişiye virüsü bulaştırabiliyor. 

Guangzhou’a Wuhan’dan gelen enfekte olmuş bir kişinin, iki aile üyesiyle yemek yediği restoranın nasıl bir virüs yayma merkezine dönüştüğünü anlatan “Restoranda klima ile ilişkili COVID-19 salgını” başlıklı araştırmadaki tespitler, AVM ortamların da bilinenden daha riskli alanlar olduğunu gösteriyor. 

KLİMALI ORTAMLARDA 1 KİŞİ 19 KİŞİYİ ENFEKET EDEBİLİYOR

Korona hastası bir kişinin, sosyal mesafeye rağmen klimanın neden olduğu sirkülasyon nedeniyle 19 kişiyi enfekte edebildiğini, farklı katlardaki kişilere de virüsü yayabildiğini kanıtlayan araştırmada şu sonuca varıldı: 

Bu salgındaki virüs iletimi sadece damlacık iletimi ile açıklanamaz. Daha büyük solunum damlacıkları sadece kısa bir süre havada kalır ve genellikle en fazla 1 m olmak üzere sadece kısa mesafeler kat eder. Hasta A1 (taşıyıcı) ile diğer masalardaki kişiler, özellikle de uzak mesafedeki kişiler arasındaki mesafelerin tümü 1 metreden uzaktır. Bu salgında, damlacık iletiminin klimalı havalandırma ile sağlandığı sonucuna vardık.

Araştırmada 1 kişini klimalı restoranda 19 kişiye hastalık bulaştırdığı tespitine yer verildi. 

Emerging Infectious Diseases Journal’da (Bulaşıcı Hastalıklar Dergisi) yayınlanan bilimsel araştırmanın özeti şöyle: 

23 Ocak 2020'de A ailesi Wuhan'dan seyahat etti ve Guangzhou'ya geldi. 24 Ocak (hasta A1), X restoranında 3 aile üyesi (A2-A4) ile öğle yemeği yedi. B ve C adlı diğer iki aile, aynı restoranda komşu masalarda oturuyordu. O günün ilerleyen saatlerinde, hasta A1 ateş ve öksürük başlangıcı yaşadı ve hastaneye gitti. 5 Şubat'a kadar toplam 9 kişi (A ailesi üyesi 4, B ailesi üyesi 3 ve C ailesi üyesi 2 kişi ile A2-A4) COVID-19 hastalığına yakalandı.

B ve C ailelerindeki etkilenen kişiler için bilinen tek maruz kalma kaynağı, restoranda hasta A1 idi. Virüsün restoranda B ailesinden en fazla 1, C ailesinden de en fazla 1 kişiye bulaştığını ve B ve C ailelerindeki diğer enfeksiyonların aile içi bulaşmaya bağlı olduğunu belirlendi.

A ve B ailelerinin her biri 53 dakikalık üst üste binme süresine, A ve C aileleri ise 73 dakikalık üst üste binme süresince oturtulmuştur. Merkezi klima için hava çıkışı ve dönüş hava girişi tablo C'nin üzerindedir.

KLİMA VİRÜSÜ ÜST KATA TAŞIDI SONRADAN GELENLER DE HASTALIĞI KAPTI

24 Ocak'ta toplam 91 kişi (83 müşteri, 8 personel) restorana katıldı. Bunlardan 83'ü üçüncü kattaki 15 masada öğle yemeği yemişti. 83 müşterinin 10'u COVID-19 ile hastalandı; diğer 73 kişi yakın temas olarak tanımlandı ve 14 gün boyunca karantinaya alındı. Bu süre zarfında hiçbir semptom gelişmedi.

Potansiyel bulaşma yollarını incelememiz sonucunda, bu salgının en olası nedeninin damlacık bulaşması olduğu sonucuna vardık. İndeks hasta (hasta A1) öğle yemeği sırasında asemptomatik olmasına rağmen, presemptomatik bulaşma bildirilmiştir. B ailesi için kuluçka süreleri göz önüne alındığında en olası senaryo, B ailesinin 3 üyesinin tümüne doğrudan hasta A1 tarafından enfekte olmasıdır. Bununla birlikte, B2 ve B3 hastalarının B ailesinden ilk hasta B1 tarafından enfekte olma olasılığını dışlayamayız. C ailesi için olası bir senaryo, hem C1 hem de C2 hastalarına A1 hastaları ile enfekte olmalarıdır; diğer bir senaryo ise, C1 hastasının 27 Ocak'tan başlayarak C2 hastasına bakarken enfeksiyon almasıdır.

Bu salgındaki virüs iletimi sadece damlacık iletimi ile açıklanamaz. Daha büyük solunum damlacıkları sadece kısa bir süre havada kalır ve genellikle en fazla 1 m olmak üzere sadece kısa mesafeler kat eder. Hasta A1 ile diğer masalardaki kişiler, özellikle de C tablosundaki kişiler arasındaki mesafelerin tümü 1 m veya daha büyüktür. Bununla birlikte, klimanın kuvvetli hava akışı, damlacıkları tablo C'den tablo A'ya, sonra tablo B'ye ve sonra tekrar tablo C'ye yaymış olabilir (Şekil).

Bu salgında, damlacık iletiminin klimalı havalandırma ile sağlandığı sonucuna vardık. Enfeksiyon için anahtar faktör hava akışının yönü idi. Dikkat çekici bir şekilde, B3 hastası ateşli idi ve bu salgındaki hastaların % 1'i asemptomatikti ve halk arasında potansiyel bir salgın kaynağı sağladı.

AVM'LERİ 1 HAZIRAN'DA AÇMA PLANI

Alışveriş Merkezleri ve Yatırımcıları Derneği (AYD) Başkanı Prof. Dr. Hüseyin Altaş, ''AVM'ler, Bilim Kurulu onay verirse ve perakendeciden yeterli talep gelirse 11 Mayıs'tan itibaren kademeli olarak açılabilecek. 1 Haziran'dan itibaren tamamen açılacağını düşünüyoruz'' açıklaması yapmıştı. Altaş, açılan AVM'lere maskesiz giriş yapılamayacağını ve '10 metrekareye 1 müşteri' uygulamasının başlatılacağını söylemişti. Altaş AVM'leri 11 Mayıs'ta kademeli olarak açabileceklerini kaydetmişti. 

BİR KORONA HASTASI KAÇ KİŞİYE BULAŞTIRIR?

Bir salgında enfekte olmuş bir kişinin hastalığı kaç kişiye bulaştırdığını ifade eden orana ‘R0’ deniyor. Türkçe karşılığı temel çoğalma ya da üreme sayısı olan R0, virüsün bulaştığı bir kişinin, virüsün ortaya çıkmadığı bir ortamda bunu kaç kişiye bulaştıracağını gösteriyor. Dünya çapında koronavirüsün yayılma hızı konusuna farklı bilimsel çalışmalar olsa da 3-4 olarak kabul ediliyor. 

Türkiye’de salgının hızla ilerlediği günlerde Sağlık Bakanı Fahrettin Koca 3 Nisan’da İstanbul'da 1 kişinin 16 kişiye bulaştırdığını söylemişti. 

Bir başka deyişle, temel çoğalma sayısı gerçek hayatta pek var olmayan, ideal bir ortamdaki yayılımı gösteriyor. Efektif çoğalma sayısı ise nüfusun mevcut bağışıklık durumuna göre bulaşıcılığı gösteriyor. Temel sayıdan daha düşük olması normal olmakla birlikte genel nüfusun virüse karşı bağışık olması ya da aşısının bulunması gibi etkenlerle zaman içerisinde değişiklik gösteriyor.

Bilim insanları R0'ı bir virüsün ne kadar bulaşıcı olduğunun tespitinde kullanılıyor.

Buradan hareketle de bulaşma hızına dayanarak salgının ne ölçüde ve ne kadar büyüklükte bir risk yaratacağı tahmin edilmeye çalışılıyor.

Nottingham Üniversitesi'nden moleküler viroloji bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Jonathan Ball, Telegraph gazetesinin yaptığı değerlendirmede, "Bu sayı, virüsün kaç kişiye bulaşabileceği konusunda bir fikir vermesinin yanı sıra salgın sırasında alınan önlemlerin ne kadar etkili olduğunu da ortaya koyuyor" dedi.

KOVİD 19 SALGININDA R0 NE KADAR?

Şu ana kadar yeni tip koronavirüsten kaynaklanan Covid-19 salgınının R0 sayısına dair yapılmış farklı çalışmalar mevcut.

Salgın devam ettiği için bu sayı da değişiklik gösteriyor ve önümüzdeki dönemde de değişiklik göstermeyi sürdürmesi bekleniyor.

DSÖ'nün yaptığı ilk hesaplamalara göre, koronavirüsün R0 sayısı 1,4 ile 2,5 arasında gösteriliyor. Ancak hesaplamalarda Mart ayında yapılan güncellemelerle, bu sayı da 2 ile 2,5 arasına çıkartıldı.

DSÖ Bülteni'nde 25 Mart'ta Cezayir'in Pastör Enstitüsü'nden Muhammed Hamiduş imzasıyla yayımlanan bilimsel bir makalede, koronavirüsün R0 sayısıyla ilgili altı çalışma yapıldığı ve bu çalışmalarda tespit edilen sayının 1,5 ile 6,49 olduğu ifade edildi. Buna göre, ortalama R0 sayısı da 4,2 düzeyinde bulunuyor.

Ayrıca, virüsün mutasyon geçirdiği yönünde bulgular da var ve bu da R0 sayısının çok daha farklı izleyebileceğine işaret ediyor.

Tüm bunlara koronavirüsün yayılma hızının 3 ila 4 arasında olduğunu gösteriyor.