İngiltere'de siyasi kaos: Yeni başbakan nasıl seçilecek?

İngiltere Başbakanı Liz Truss'ın istifa ettiğini açıklamasının ardından Muhafazakâr Parti'de bir kez daha liderlik yarışı başlıyor. Yeni seçilecek lider 12 yıldır iktidarda olan Muhafazakâr Parti'nin son altı yıl içinde seçtiği beşinci genel başkan ve başbakan olacak.

Başbakanlık yarışında eski Başbakan Boris Johnson, eski Maliye Bakanı Rishi Sunak, Muhafazakâr Parti Meclis Grubu Başkanı Penny Mordaunt, eski Uluslararası Ticaret Departmanı Başkanı Kemi Badenoch ve eski İçişleri Bakanı Suella Braverman'ın isimleri geçiyor.

BBC'nin aktardığına göre, şu ana kadar yarışta önce çıkan isim Rishi Sunak oldu. Sunak'ı Boris Johnson ve Penny Mordaunt takip ediyor.

Yeni lider nasıl seçilecek?

Muhafazakâr Parti'de liderin nasıl seçileceğine ve lider değişimine nihai olarak partinin 1922 Komisyonu adlı kurulu karar veriyor. Kurul, her bir lider seçiminde takvimi ve yöntemi koşullara göre belirliyor.

Eski Başbakan ve parti lideri Boris Johnson'un istifasından sonra Liz Truss'ın seçildiği liderlik seçimi süreci üç ay sürmüştü. Ama 1922 Komisyonu bu kez farklı bir yöntem belirledi ve yeni liderin bir hafta içinde seçilmesine karar verdi.

Bu kez Truss'ın yerini alacak adaylara başvuru için Pazartesi günü saat 14.00'e kadar süre verildi.

Her bir adayın en az 100 milletvekilinin desteğini alması şartı da koşuldu.

Bu geçen liderlik seçiminde adaylık için konulan 20 milletvekili desteğinden çok daha yüksek bir eşik.

Dolayısıyla toplam 357 Muhafazakâr Parti milletvekili olduğu düşünüldüğünde aday sayısının üçü geçemeyeceği anlaşılıyor.

Eğer belirlenen gün ve saatte 100 milletvekilinin desteğini sadece bir aday alabilirse o zaman seçime gerek kalmadan bu kişi başbakan ilan edilecek.

Birden fazla aday gerekli desteği sağlayabilirse o zaman da yine Pazartesi günü 15.30 ve 17.30 arasında Muhafazakâr Parti milletvekilleri arasında bir oylama yapılacak.

Sadece iki aday varsa bu oylama parti grubunda her bir adayın sahip olduğu desteği ortaya koyacak.

Üç aday varsa o zaman en az oy alan elenecek ve sonuç aynı gün saat 18.00'de açıklanacak.

Sonra parti grubunda, kalan adaylar arasında aynı gün 18.30 ile 20.30 arasında ikinci bir oylama yapılarak milletvekillerinin eğilimi 21.00'de açıklanacak.

Sonuç açıklandıktan sonra iki aday da yarışa devam etmek istiyorsa o zaman geçen sefer olduğu gibi internet üzerinden parti üyelerinin oylarına başvurularak yeni lider belirlenecek.

Bu oylama için tanınan süre içerisinde iki aday arasında bir televizyon tartışması yapılması da umuluyor.

Bu sürecin sonunda 28 Ekim Cuma günü kazanan aday, yani Muhafazakâr Parti'nin yeni lideri ve İngiltere'nin yeni başbakanı kamuoyuna açıklanacak.

Muhalefet partileri ise ülkenin başbakanının bu kadar az kişinin oyuyla belirlenmesinin demokratik olmadığını söyleyerek erken genel seçim çağrısı yapıyor.

Oy kullanımı nasıl yapılacak?

Liderlik seçimi kuralları ve takvimini belirleyen 1922 Komisyonu bir çok şeyi değiştirebilse de, üyelerin oy kullanması şartını değiştirmesi için Muhafazakâr Parti tüzüğünün değiştirilmesi gerekiyor.

Fakat üyelerin oyuna başvurulması için yarışta iki aday kalmış olması gerekiyor.

2016 yılında Theresa May'in lider seçildiği yarışta rakibi Andrea Leadsom yarıştan çekilmiş ve bu durumda üyeler arasında oylamaya gerek kalmamıştı.

Başbakanlığa atama nasıl yapılacak?

Muhafazakâr Parti liderliğine seçilen kişi, parlamentodaki en büyük ve çoğunluk sahibi grubun lideri olarak başbakan da olacak.

Bu görevi devralabilmesi için, Kral 3. Charles'ın kendisini davet edip hükümeti kurma görevini vermesi gerekiyor.

Truss nasıl seçilmişti?

Geçtiğimiz yaz Liz Truss'ın seçildiği liderlik yarışı üç ay sürmüştü.

Aday olmak için politikacılara, çok daha az sayıda, yalnızca 20 milletvekilinin desteğini almaları şartı konmuştu.

Böyle olunca aralarında Truss'ın da bulunduğu sekiz aday ortaya çıktı.

Yarışın ilk aşamasında Muhafazakâr Parti milletvekilleri 30'dan az oy alanı eleme yoluyla, aday sayısını ikiye indirene kadar, çok sayıda oylama yaptılar.

Bu yarışta eski Maliye Bakanı Rishi Sunak ile eski Dışişleri Bakanı Liz Truss en öne çıkan iki aday oldu.

İkinci aşamada Muhafazakâr Parti üyeleri arasında posta ve internet üzerinden açılan oylama haftalarca sürdü.

5 Eylül günü sonuç açıklandığında Truss'ın 81 bin 326 Sunak'ın ise 60 bin 399 oy aldığı bildirilmişti.

Erken genel seçim olacak mı?

İngiltere'de başbakanın istifası halinde yerine yeni bir kişinin getirilebilmesi için mutlaka genel seçim olması gerekmiyor.

Eğer yeni seçilen başbakan yani Muhafazakâr Parti'nin yeni lideri erken seçime gitme kararı almaz ise seçimlerin normal olarak en geç Ocak 2025'te yapılması gerekiyor.