Kapitalist sistemin sanal versiyonu Metaverse'de kişisel veriler nasıl korunuyor?

Geleceğin teknolojisi olarak adlandırılan Metaverse kavramı, gerçek ile sanalın bir bilim kurgu vizyonunda iç içe geçtiği ve insanların farklı cihazlar arasında hareket etmesine olanak sağlayan dijital bir ortam olarak hayatımıza girdi. Bu sistemde uzak ve yakın kavramı da tarih oluyor. Kulağa çok ütopik gelse de, korkutucu tarafları da var. İstinye Üniversitesi Doktorant ve İletişim Uzmanı Zuhal Sönmezer ile Metaverse'in bilinmeyenlerini konuştuk.

METAVERSE NEDİR?

Kelime anlamı evren ötesi olan Metaverse, ilk kez 1992 yılında Neal Stephenson’ın Snow
Crash romanında ifade edilmiştir. Sanal Gerçeklik, Artırılmış Gerçeklik ve Genişletilmiş
Gerçeklik gibi yeni terimler ile anılan Metaverse’ün bir nevi fiziksel dünya ile sanal
teknolojilerin birleşimi şeklinde ifade edilmesi mümkündür. Kullanıcılarına merkeziyetsiz
bir erişim sunması Metaverse’ü diğer dijital platformlardan büyük oranda
farklılaştırmaktadır.

Metaverse’e dijital teknoloji ürünleri ile (bilgisayar, tablet, akıllı mobil cep tel) giriş yapılmakta; gözlük, kulaklık, dokunsal eldiven ve koku aparatı gibi aparatlar vasıtasıyla erişilmektedir. Kullanıcılar bu ortamlarda avatarları (oynanabilir çevrimiçi karakter) ile temsil kabiliyeti kazanmaktadır. Metaverse ortamlarına benzer dijital uygulamaların öncüsü 1999 yılında Second Life oyun tasarımıyla gündeme gelmiştir.

Günümüze kadar geçen sürede çevrimiçi oyunlarda kullanıcılar tıpkı Metaverse
öngörüsündeki gibi hareket etmiştir. Sadece oyunla kısıtlı kalan bu ortamları takip eden
süreç 2020 yılı itibariyle Metaverse dünyasını meydana getirmiştir. Metaverse, 2021
yılında Facebook sosyal medya uygulamasının adını Meta olarak değiştirmesiyle
kitlelerce konuşulmaya başlanmıştır.

METAVERSE’DE SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT

Metaverse'in özellikle lüks markalar için yeni bir pazara dönüşmüş olduğunun altını çizen İstinye Üniversitesi Doktorant ve İletişim Uzmanı Zuhal Sönmezer, "Metaverse ortamı gerçek hayatı sanal ortama taşımaktadır. İnsanlar bu ortamda diledikleri şekilde hareket edebileceklerdir. Örneğin; hiç tanımadığı insanlarla konser ya da maç izleyebilecekler ya da avatarları ile sanal ortamda yeni arkadaşlar edinebileceklerdir." dedi. 

Sönmezer, "Metaverse’de popüler olunabilmesi için bu ortamda belli bir ödeme yapılması, arsa ya da mekan satın alınması gerekmektedir. Günümüzde Metaverse’e
dünyaca ünlü markalar girmiş durumda ve Avatarlarını bu markalar ile donatan
insanların tüketim toplumunu bu ortama taşıyacakları açıkça ortadadır. Metaverse
özellikle lüks markalar için yeni bir pazara dönüşmüş durumdadır. Bu anlamda yeni bir
tüketim tarzının oluşması mümkün görünmektedir."

"BU SİSTEMLE BİRLİKTE ZİHİNSEL BOZUKLUKLAR GÖRÜLMESİ MÜMKÜNDÜR"

Zuhal Sönmezer, Metaverse ile kullanıcı bağımlılıkları, ortaya çıkabilecek psikolojik ve sosyolojik boyuttaki sorunlara dikkat çekerek, "İnsanların özellikle markalar üzerinden yeni bir kimlik oluşturması ve olmayı arzu ettikleri hayali kişilikleri bu ortamda yaratması da öngörüler arasındadır. Oluşturulan avatar ile yeni bir benlik inşa edilmekte, böylece kullanıcıda özsaygı azalması ve depresif ruh hali gibi pek çok patolojik sorunu da tetikleyen rahatsızlıklar olabilmektedir. Metaverse ile kullanıcı bağımlılıkları, ortaya çıkabilecek psikolojik ve sosyolojik boyuttaki sorunlar; yalnızlık, gerçek yaşamla bağlantının kopması, fiziksel buradalık kavramının boyutları, şiddet ve yalana meyil, saldırganlık ve zihinsel bozukluklar olması mümkün görülmektedir. Buralarda konumlanan ünlü markalar, banka şubeleri, alışveriş market zincirleri ve pek çok önemli firma geleceğin ekonomik hedeflerini sanal dünyada da icra etmeye başlamıştır. Metaverse kapitalist sistemin adeta sanal versiyonu halini almış durumdadır." ifadelerine yer verdi. 

METAVERSE’DE KİŞİSEL VERİLER VE KİŞİLİK HAKKI İHLALLERİ

"Metaverse ile ilgili doğrudan yasalar olmaması ve Metaverse’ün tabiatı gereği
merkeziyetsiz bir yapı olarak lanse edilmesi, gizlilik ve dolayısıyla veri kaydı etrafındaki
olumsuzlukları yeni dijital evren bakımından tartışmaya açmıştır. Aynı zamanda gözlük,
kulaklık, dokunsal eldiven ve koku aparatı gibi teknolojiler ile kullanıcının bedeni de kayıt
altına alınmaktadır. Hatta DNA kopyası ve ses kaydı alınması ile birlikte kullanıcının
ölümsüzlüğünü arz eden ortamlar olduğunu söylemek olasıdır."

"Son yıllarda hem ülkemizde hem de dünyada internet ve sosyal medya üzerindeki
yasalaşmalar yoğunluk kazanmıştır. Mevcut yasaların revize edildiği görülmekte ya da
yenileri ilave edilmektedir. Ancak Metaverse ile ilgili yasalaşma eğilimi henüz
bulunmamakta; ABD’de mevcut sosyal medya yasaları yeni sanal ortamlar için bağlayıcı
olarak işaret edilmektedir."

METAVERSE YA DA GENEL OLARAK DİJİTAL ORTAMLAR NASIL KULLANILMALI?

"Tüm medya iletilerine olduğu gibi dijital uygulama ve Metaverse için de eleştirel bir
tutum izlenmelidir. Bu noktada kullanıcı sözleşmeleri ve uygulamalara kullanıcı olma
aşamasında izin verilen birtakım erişim talepleri önemlidir. Kullanıcı, neye, nasıl ve hangi
koşullarda erişebilecektir; bunun kontrolünü sağlayacak derecede iyi bir medya
okuryazarı olmalıdır. Ayrıca kişisel verilerin çalınması, hatta bizatihi bir üçüncü kişiye
gerek kalmayacak derecede ilgili uygulamanın bu verileri mülkiyetine alması bile söz
konusudur. Bu verileri başka bir ticari amaçla kullanmasının yanı sıra kullanıcıyı
manipüle edecek şekilde de kullanması mümkündür. Bu bakımdan metaverse
platformunun düzenleyeceği kullanıcı sözleşmeleri önem arz etmektedir. Platformun
şeffaflık ve açıklık ilkeleri gereği sözleşmelerinin kullanıcılar tarafından anlaşılır olması
da bu noktada büyük öneme sahiptir."