Yargı sisteminde yeni düzenlemeler yürürlüğe giriyor

Yargı reform paketiyle kabul edilen "seri muhakeme" ve "basit yargılama" usulleri, 1 Ocak 2020'de uygulanmaya başlanacak.

Yargı Reformu Stratejisi ile yargı sisteminin sadeleştirilmesi ve vatandaşlar açısından daha kolay ve hızlı süreçler oluşturulması hedeflenmişti. Bu kapsamında kabul edilen 7188 Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile yargı sistemine "seri muhakeme" ve "basit yargılama" adı verilen iki usul dahil edilmişti. Yargı usul sisteminin basitleştirilmesine, sadeleştirilmesine ve ceza uyuşmazlıklarının gecikmeksizin çözülmesine yönelik bu düzenlemeler yeni yılla birlikte yürürlüğe girecek.

Seri muhakeme usulü, soruşturma evresi sonunda kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmediği takdirde, Türk Ceza Kanunu'nda (TCK) yer alan hakkı olmayan yere tecavüz, genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması, trafik güvenliğini tehlikeye sokma, gürültüye neden olma, parada sahtecilik, mühür bozma, resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyan, kumar oynanması için yer ve imkan sağlama, başkasına ait kimlik veya kimlik bilgilerinin kullanılması suçları ile Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanun, Orman Kanunu, Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanun ve Kooperatifler Kanunu'nda yer alan bazı suçlarda uygulanacak.

Cumhuriyet savcısı veya kolluk görevlileri, şüpheliyi, usul hakkında bilgilendirecek. Savcı, seri muhakeme usulünü şüpheliye teklif edecek. Şüphelinin müdafi huzurunda teklifi kabul etmesi halinde usulün uygulanmasına geçilecek.

Savcı, suç için öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında tespit edeceği temel cezadan yarı oranında indirim uygulamak suretiyle yaptırımı belirleyecek. Sonuç olarak belirlenen hapis cezası, cumhuriyet savcısı tarafından koşulları bulunması halinde TCK'ye göre seçenek yaptırımlara çevrilebilecek veya ertelenebilecek. Bu madde kapsamında yaptırım uygulanması, güvenlik tedbirlerine ilişkin hükümlerin uygulanmasına engel teşkil etmeyecek.

Cumhuriyet savcısı, şüpheli hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını yazılı olarak görevli mahkemeden talep edecek.

Mahkeme, şüpheliyi müdafi huzurunda dinledikten sonra eylemin seri muhakeme usulü kapsamında olduğu kanaatine varırsa talepte belirlenen yaptırım doğrultusunda hüküm kuracak; aksi takdirde talebi reddedecek ve soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması amacıyla dosyayı cumhuriyet başsavcılığına gönderecek.

Mazeretsiz olarak mahkemeye gelmeyen şüpheli, bu usulden vazgeçmiş sayılacak.

Seri muhakeme usulünün herhangi bir sebeple tamamlanamaması veya soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması amacıyla cumhuriyet başsavcılığına gönderilmesi hallerinde, şüphelinin seri muhakeme usulünü kabul ettiğine ilişkin beyanları ile bu usulün uygulanmasına dair diğer belgeler, takip eden soruşturma ve kovuşturma işlemlerinde delil olarak kullanılamayacak.

İştirak halinde işlenen suçlarda şüphelilerden birinin usulün uygulanmasını kabul etmemesi hali ile yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, sağır ve dilsizlik hallerinde de bu usul uygulanmayacak.

Yine, resmi mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama, yurt dışında olma, başka bir nedenle şüpheliye ulaşılamaması halinde seri muhakeme usulü uygulanamayacak.

Cumhuriyet savcısının talebi doğrultusunda mahkemece kurulan hükme itiraz edilebilecek.

Yıllık 180 bin dosyanın seri yargılama usulü kapsamına gireceği değerlendiriliyor. Usulle, soruşturma aşamasında cumhuriyet savcılarının daha etkin olması ve mahkemelerin iş yükünün azaltılması amaçlanıyor.

Basit yargılama usulü

Hukuk sistemine yeni yılla birlikte girecek diğer düzenleme ise "basit yargılama usulü" olacak. Bu usulle, belirli bir ceza miktarına kadar olan suçlar açısından kovuşturma aşamasında, duruşma açmaksızın dosya üzerinden yargılamanın tamamlanabilmesine imkan getiriliyor.

Usule göre, asliye ceza mahkemesince, iddianamenin kabulünden sonra adli para cezasını veya üst sınırı 2 yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlarda basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verilebilecek.

Basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verildiği takdirde mahkemece iddianame, sanık, mağdur ve şikayetçiye tebliğ edilerek, beyan ve savunmalarını 15 gün içinde yazılı olarak bildirmeleri istenecek. Tebligatta duruşma yapılmaksızın hüküm verilebileceği hususu da belirtilecek. Ayrıca, toplanması gereken belgeler, ilgili kurum ve kuruluşlardan talep edilecek.

Beyan ve savunma için verilen süre dolduktan sonra mahkemece duruşma yapılmaksızın ve cumhuriyet savcısının görüşü alınmaksızın hüküm kurulacak. Mahkumiyet kararı verildiği takdirde sonuç ceza dörtte bir oranında indirilecek.

Mahkemece, koşulları bulunması halinde kısa süreli hapis cezası seçenek yaptırımlara çevrilebilecek veya hapis cezası ertelenebilecek ya da uygulanmasına sanık tarafından yazılı olarak karşı çıkılmaması kaydıyla hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilecek. Hükümde, itiraz usulü ile itirazın sonuçları belirtilecek.

Mahkemece gerekli görülmesi halinde bu madde uyarınca hüküm verilinceye kadar her aşamada duruşma açmak suretiyle genel hükümler uyarınca yargılamaya devam edilebilecek.

Basit yargılama usulü, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, sağır ve dilsizlik halleri ile soruşturma veya kovuşturma yapılması izne ya da talebe bağlı olan suçlar hakkında uygulanmayacak. Bu kapsama giren bir suçun, kapsama girmeyen başka bir suçla işlenmiş olması halinde de bu usul uygulanmayacak.

Basit yargılama usulüne göre verilen hükümlere karşı itiraz edilebilecek. Süresi içinde itiraz edilmeyen hükümler kesinleşecek.

İtiraz üzerine hükmü veren mahkemece duruşma açılacak ve genel hükümlere göre yargılama devam edecek. Taraflar gelmese bile duruşma yapılacak ve yokluğunda hüküm verilebilecek.

Yıllık yaklaşık 340 bin dosyanın basit yargılama usulü kapsamına gireceği değerlendiriliyor.

1 Ocak 2020 itibarıyla kovuşturma evresine geçilmiş, hükme bağlanmış veya kesinleşmiş dosyalarda seri muhakeme usulü ile basit yargılama usulü uygulanmayacak.